Atel, vücudun yaralanan veya cerrahi bir işlem gören bir bölümünü sabitlemek (immobilizasyon) ve desteklemek amacıyla kullanılan tıbbi bir araçtır. Temel işlevi, hasar görmüş kemik, kıkırdak veya eklem gibi dokuları doğru pozisyonda hareketsiz tutarak iyileşme sürecini desteklemektir. Bu sayede hem bölgedeki ağrıyı azaltır hem de hassas dokuları dış etkenlere karşı koruyarak daha sağlıklı ve hızlı bir onarım için ideal ortamı yaratır. Özellikle kırık, burkulma gibi travmalarda ve ameliyat sonrası bakımda, dokuların doğru anatomik yapıda kaynaması ve iyileşmesi için vazgeçilmez bir rol oynar.
İçindekiler
Atel Nedir? Atel Neden Kullanılır ve Ne İşe Yarar?
Günlük hayatta bir kaza veya spor yaralanması sonrası kolu, bacağı sargılı birini gördüğümüzde aklımıza ilk olarak “alçı” kelimesi gelir. Ancak tıpta, bir bölgeyi sabitlemek için kullandığımız tek yöntem alçı değildir. İşte bu noktada genellikle alçı ile karıştırılan ama ondan çok daha farklı ve kritik görevler üstlenen “atel” devreye girer. Atel, en temel anlamıyla, vücudun hasar görmüş bir kısmını korumak, desteklemek ve doğru pozisyonda hareketsiz tutarak iyileşmesine yardımcı olmak için tasarlanmış tıbbi bir araçtır. Amacı, iyileşme sürecini hem hızlandırmak hem de en sağlıklı şekilde tamamlanmasını sağlamaktır.
Vücudu Sabitleyen Atelin Alçıdan Farkı Nedir?
Bir ateli alçıdan ayıran en temel ve en önemli özellik, yapısıdır. Alçı, bir uzvu adeta bir silindir gibi çepeçevre, tamamen sararken; bir atel, genellikle sert bir destek plakasının elastik bandajlar veya cırt cırtlı bantlarla bölgeye sabitlenmesiyle oluşturulur. Bu sayede atellenen bölgenin bir kısmı açıkta kalır ve cilt hava alır. Bu basit gibi görünen yapısal fark, aslında atelin kullanım amacını ve önemini belirleyen temel bir prensiptir.
Özellikle bir yaralanmanın hemen ardından, yani akut dönemde, vücudun ilk tepkisi o bölgede belirgin bir şişlik (ödem) oluşturmaktır. Bu iyileşme sürecinin doğal bir parçasıdır. Şimdi, bu şişme potansiyeli olan bir bölgeyi tamamen kapalı ve sert bir alçı ile sardığımızı düşünelim. Şişlik arttıkça, alçının içindeki dokular adeta bir mengenede sıkışmaya başlar. Bu durum dokulara kan taşıyan damarların ve hissi sağlayan sinirlerin ezilmesine yol açabilir. En kötü senaryoda ise “kompartman sendromu” adı verilen, doku beslenmesinin tamamen bozulduğu ve acil cerrahi müdahale gerektiren, uzuv kaybına bile yol açabilen çok tehlikeli bir tablo gelişebilir.
İşte atelin dehası burada ortaya çıkar. Tamamen kapalı olmadığı için, dokuların bu doğal şişme payına izin verir. Böylece hem gerekli sabitlemeyi sağlar hem de sıkışmaya bağlı ciddi riskleri ortadan kaldırır. Bu nedenle acil servislerde veya bir ameliyatın hemen sonrasında, şişliğin en yoğun olacağı ilk dönemde tercih edilen yöntem genellikle ateldir. Ateller, sık görülen yaralanmalar için hazır (prefabrik) olarak bulunabildiği gibi, hekim tarafından hastanın anatomisine özel olarak da şekillendirilebilir. Her iki durumda da amaç yaralı bölgenin doğru anatomik duruşunu koruyarak vücudun kendi onarım mekanizmalarına en ideal zemini hazırlamaktır.
Atellerin Temel İşlevleri Nelerdir ve Hangi Durumlarda Kullanılırlar?
Bir atelin uygulanmasının ardında yatan birkaç temel terapötik hedef vardır. Bu hedefler, iyileşme sürecinin her aşamasında büyük önem taşır.
Atelin başlıca işlevleri şunlardır:
- Hareketi kısıtlamak (İmmobilizasyon)
- Ağrıyı azaltmak
- Yumuşak dokuları korumak
- İdeal iyileşme ortamını sağlamak
- Kas zayıflığını telafi etmek
Bu işlevleri sayesinde ateller, oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Sadece kırıklarda değil birçok farklı durumda hayat kurtarıcı bir rol oynarlar.
Atellerin yaygın olarak kullanıldığı bazı durumlar.
- Kırıklar
- Burkulmalar
- Kas ve tendon incinmeleri
- Eklem çıkıkları
- Ciddi yumuşak doku yaralanmaları
- Bir eklem üzerinden geçen derin kesiler
- Gizli (okült) kırık şüpheleri
- Artrit (eklem iltihabı) alevlenmeleri
Tendinit ve tenosinovit (tendon ve kılıfının iltihabı)
Atel Yapımında Hangi Malzemeler Kullanılır?
Tıp teknolojisindeki gelişmeler, atel yapımında kullanılan malzemelerin de çeşitlenmesini sağlamıştır. Eskiden ahşap ve bambu gibi ilkel malzemelerle yapılan sabitleme işlemleri, günümüzde çok daha fonksiyonel ve konforlu materyallerle gerçekleştirilmektedir. Her malzemenin kendine özgü avantajları ve kullanım alanları vardır:
- Alçı: En geleneksel malzemedir. Suyla birleştiğinde sertleşen alçı tozu emdirilmiş sargılardan oluşur. Islakken çok kolay şekil verilebilmesi en büyük avantajıdır; hekimin hastanın vücut hatlarına tam oturan bir kalıp oluşturmasına olanak tanır. Ancak ağırdır, ıslandığında kolayca bozulur ve röntgen filmlerinde görüntüyü bir miktar engelleyebilir.
- Fiberglas: Alçıya göre daha modern bir alternatiftir. Su ile aktive olan bir reçine emdirilmiş cam elyafı kumaşından yapılır. Alçıdan çok daha hafif, daha dayanıklı ve daha sağlamdır. Gözenekli yapısı cildin hava almasını sağlar ve suya daha dayanıklıdır. Röntgen geçirgenliği de alçıdan daha iyidir. Tek dezavantajı, daha hızlı sertleştiği için şekil vermek için daha az zaman tanımasıdır.
- Termoplastikler: Özellikle yüz ve el gibi hassas bölgelerde kullanılan bu malzemeler, estetik ve fonksiyonel atellemede devrim yaratmıştır. Normalde sert olan bu plastik levhalar, sıcak suda (genellikle 60-70°C) ısıtıldığında yumuşak ve kolayca şekil verilebilir bir hamur kıvamına gelir. Bu sayede doğrudan hastanın burnu, eli veya yüzü üzerinde kişiye özel bir kalıp oluşturulabilir. Soğuduğunda ise hızla sertleşerek son derece hafif ve dayanıklı bir atele dönüşür. Dış burun atellerinin yapımında en sık tercih edilen malzemelerden biridir.
- Silikon: Vücutla tam uyumlu (biyouyumlu), esnek ve kimyasal olarak tepkimeye girmeyen bir malzemedir. Bu özellikleri onu, özellikle vücut içine yerleştirilen ateller için ideal kılar. Burun ameliyatlarından sonra kullanılan iç burun atelleri genellikle silikondan yapılır. Yumuşak ve yapışmaz yüzeyi sayesinde burun içi mukozasına zarar vermez ve çıkarılması çok daha kolaydır.
- Alüminyum: Pedlerle desteklenmiş, kolayca bükülebilen alüminyum levhalar, özellikle hazır (prefabrik) atellerde, örneğin parmak veya dış burun atellerinde pratik bir çözüm olarak kullanılır.
Burun Ameliyatlarında Neden Hem İç Hem de Dış Atel Kullanılır?
Burun, yüzün tam ortasında yer alan ve hem estetik hem de fonksiyonel olarak büyük önem taşıyan bir organdır. Bu nedenle burun ameliyatları sonrası iyileşme süreci, sonucun başarısı için en az ameliyatın kendisi kadar kritiktir. Rinoplasti (estetik burun ameliyatı) ve septoplasti (burun içi eğriliği ameliyatı) gibi işlemlerde, genellikle “ikili atel” adı verilen bir yaklaşım benimsenir. Bu her biri farklı bir amaca hizmet eden iç ve dış atellerin birlikte kullanılmasını ifade eder.
Dış burun ateli, adından da anlaşılacağı gibi, burnun dış yüzeyine, cildin üzerine yerleştirilen koruyucu bir kalıptır. Temel görevi, ameliyatla yeniden şekillendirilen burun kemiklerini ve kıkırdak iskeletini dış darbelere karşı bir kalkan gibi korumak ve yeni pozisyonlarında sabit tutmaktır.
İç burun ateli (septal splint), burun deliklerinden içeriye, burun orta bölmesi olan septumun her iki yanına yerleştirilen ince, esnek plakalardır. Onun görevi ise tamamen burun içinde olup, iyileşmekte olan septuma destek olmak, kan birikmesini (hematom) önlemek ve en önemlisi, burun içi yapışıklıkların (sineşi) önüne geçmektir. Bu iki atel, burnun hem içeriden hem de dışarıdan desteklenerek en ideal şekilde iyileşmesini sağlar.
Dış Burun Ateli Ne İşe Yarar?
Rinoplasti ameliyatından sonra burnun üzerine konulan ve genellikle ten rengi olan o küçük kalıp, yani dış atel, estetik sonucun korunmasında kilit bir rol oynar. Sadece basit bir koruyucu değildir, birden fazla önemli işlevi vardır:
- Dış burun atelinin temel görevleri.
- Yeni şekli sabitlemek
- Dış darbelere karşı korumak
- Şişliği ve morluğu azaltmaya yardımcı olmak
- Cildin yeni iskelete oturmasını sağlamak
- İstem dışı dokunmaları engellemek
Uygulaması genellikle, önce burun cildine ince steril bantların yapıştırılması, ardından ısıtılarak şekillendirilmiş termoplastik veya elle şekillendirilmiş alüminyum atelin yerleştirilip ek bantlarla sabitlenmesi şeklinde olur. Bu atel, genellikle ameliyattan sonra 7 ila 10 gün boyunca yerinde kalır ve klinikteki kontrolde hekim tarafından çıkarılır. Bu süre, kemiklerin ve kıkırdakların ilk kaynamayı gerçekleştirmesi için yeterlidir.
Burun İçi Atellerin Hayati Faydaları Nelerdir?
Septoplasti veya septorinoplasti gibi, burun orta bölmesi olan septuma müdahale edilen ameliyatlardan sonra kullanılan iç burun atelleri, hastanın fark etmediği ancak sonucu doğrudan etkileyen kritik faydalar sağlar. Bu ince silikon plakalar, ameliyat sonrası dönemin sorunsuz geçmesinde büyük rol oynar.
İç burun atellerinin sağladığı en önemli faydalar şunlardır:
- Septumu orta hatta sabitlemek
- Septal hematomu (kan birikimini) önlemek
- Burun içi yapışıklıkları (sineşi) engellemek
- Kanama kontrolüne yardımcı olmak
Belki de en önemli ve bilimsel olarak en çok kanıtlanmış faydası, sineşi (yapışıklık) oluşumunu engellemesidir. Ameliyat sonrası septumun ve karşıdaki burun etinin (konka) mukoza yüzeyleri yaralıdır. Bu iki yaralı yüzey iyileşirken birbirine temas ederse, arada kalıcı bir köprü gibi skar dokusu oluşabilir ve bu durum hayat boyu sürecek bir burun tıkanıklığına neden olabilir. İç atel, bu iki yüzey arasına fiziksel bir bariyer koyarak yapışmalarını kesin olarak engeller. Günümüzde kullanılan modern silikon atellerin birçoğunda, hastanın ameliyat sonrası burnundan nefes almasına olanak tanıyan hava kanalları da bulunur. Bu eski tip tamponlara kıyasla hasta konforunu inanılmaz derecede artıran bir yeniliktir. Bu ateller, genellikle 3 ila 7 gün sonra yine klinikte, basit bir işlemle çıkarılır.
Her Burun Estetiği Sonrası Dış Atel Kullanımı Şart mıdır?
Tıpta “her zaman” veya “asla” gibi kesin kurallar nadiren geçerlidir ve bu durum rinoplasti sonrası dış atel kullanımı için de geçerli olmaya başlamıştır. Yıllardır bir standart olarak kabul edilen bu uygulama, son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalarla birlikte sorgulanmaya açılmıştır. Geleneksel olarak dış atelin kemikleri yerinde tuttuğu ve şişliği azalttığı düşünülürdü. Ancak bu yaygın kanıyı destekleyen güçlü bilimsel kanıtların aslında oldukça sınırlı olduğu görülmektedir.
Yakın zamanda yapılan kapsamlı araştırmalar ve sistematik derlemeler, dış atel kullanımının ameliyat sonrası morluk ve şişliği anlamlı ölçüde azalttığına dair net bir kanıt bulamamıştır. Hatta bazı çalışmalarda, sadece özel bantlama tekniklerinin kullanıldığı ve hiç atel takılmayan hastalarda bile kemiklerin istenen pozisyonda başarılı bir şekilde iyileştiği gözlemlenmiştir. Bu durum atelin gerekliliğinin abartılmış olabileceğini ve titiz bir cerrahi tekniğin birçok durumda yeterli olabileceğini düşündürmektedir.
Ayrıca dış atel kullanımının potansiyel dezavantajları da göz ardı edilmemelidir:
Dış atelin olası riskleri:
- Ciltte basınca bağlı yaralar
- Cilt nekrozu (doku ölümü)
- Kontakt dermatit (temas egzaması)
- Burun sırtında istenmeyen çökmeler
Bebeklerde Kulak Deformiteleri Ameliyatsız Atel ile Düzeltilebilir mi?
Evet, bu sorunun cevabı kesinlikle evet ve bu estetik yaklaşımlar arasındaki en heyecan verici ve en az bilinen uygulamalardan biridir. Hayatın ilk birkaç haftası ve ayı, kulak kıkırdağının adeta bir oyun hamuru gibi yumuşak ve şekil verilebilir olduğu sihirli bir “fırsat penceresi” sunar. Bunun nedeni, doğumdan sonra bebeğin kan dolaşımında hala yüksek seviyelerde bulunan anneden geçmiş östrojen hormonudur. Bu hormon, kıkırdağı geçici olarak son derece esnek hale getirir.
Neonatal kulak şekillendirme adı verilen bu yöntemde bebeğin kulağına özel olarak tasarlanmış küçük ve yumuşak ateller (kalıplar) yerleştirilir. Bu ateller, kıkırdağa nazik ama sürekli bir baskı uygulayarak onu olması gereken ideal anatomik şekle doğru yönlendirir. Zamanla, anneden geçen östrojen seviyeleri düştükçe ve bebeğin kıkırdağı doğal olarak sertleşmeye başladıkça, atelin verdiği yeni şekil kalıcı hale gelir.
- Bu yöntemle düzeltilebilen bazı doğumsal kulak deformiteleri.
- Kepçe kulak (belirgin kulak)
- Stahl kulağı (“Spock” kulağı olarak da bilinen sivri uçlu deformite)
- Kriptoşi (kulağın üst kısmının cilt altına gömülü olması)
- Heliks kıvrım bozuklukları
- Lop kulak
Bu yaklaşım erken dönemde (ideal olarak ilk 1-2 ay içinde) uygulandığında son derece başarılıdır. Ağrısız, güvenli ve en önemlisi ameliyatsız bir yöntem olması, çocuğu ileride kepçe kulak ameliyatının (otoplasti) risklerinden, maliyetinden ve genel anestezi ihtiyacından kurtaran paha biçilmez bir alternatiftir.
Kepçe Kulak Ameliyatı Sonrası Bandaj ve Saç Bandının Rolü Nedir?
Daha büyük çocuklarda veya yetişkinlerde yapılan kepçe kulak ameliyatından sonra, cerrahi sonucun kalıcılığını sağlamak için atelleme prensipleri devreye girer. Bu süreç iki aşamadan oluşur. Ameliyat biter bitmez, hastanın başına kulakları tamamen kapatan, “türban sargısı” da denilen hacimli ve baskılı bir pansuman yapılır. Bu ilk sargının amacı, kulak arkasında kan birikmesini (hematom) önlemek, şişliği kontrol altında tutmak ve en önemlisi, hassas kulakları ilk kritik günlerde herhangi bir darbeden veya bükülmeden korumaktır.
Bu ilk sargı genellikle birkaç gün ila bir hafta sonra klinikte çıkarılır. Ardından hasta, ikinci ve daha uzun süreli atelleme aşamasına geçer: elastik bir saç bandı. Hastalardan, bir sporcu bandına benzeyen bu saç bandını, ilk bir hafta boyunca sürekli, sonraki birkaç hafta boyunca ise sadece geceleri uyurken takmaları istenir. Bu saç bandının görevi, özellikle uyku sırasında kişinin farkında olmadan kulaklarını yastığa sürtmesini, bükmesini veya öne katlamasını engelleyerek bir gece ateli görevi görmektir.
Bunun ardındaki mantık, “kıkırdak hafızası” denen biyomekanik bir olgudur. Olgun kulak kıkırdağı, tıpkı bükülüp bırakılan bir plastik parçası gibi, cerrahi olarak yeniden şekillendirilip dikişlerle sabitlendikten sonra bile eski, “hatırladığı” kepçe pozisyonuna geri dönme eğilimindedir. İşte ameliyat sonrası kullanılan saç bandı, bu geri dönme eğilimine sürekli olarak karşı koyan nazik bir dış kuvvet uygular. Bu sayede kıkırdak yeni pozisyonunda iyileşir, dikişlerin etrafında sağlam bir yara dokusu oluşur ve elde edilen estetik sonuç kalıcı hale gelir.
Çene ve Yüz Bölgesindeki Diğer Atel Uygulamaları Nelerdir?
Atellerin kullanımı, burun ve kulaklarla sınırlı değildir. Yüzün fonksiyonel ve estetik bütünlüğünü ilgilendiren çene-yüz cerrahisi ve diş hekimliği gibi alanlarda da hayati roller üstlenirler.
- Ortognatik Cerrahi (Çene Ameliyatları): Alt ve üst çenenin konumunu değiştirmeyi amaçlayan bu büyük ameliyatlarda, “oklüzal splint” veya “wafer” adı verilen akrilik ateller kullanılır. Bu ateller sadece bir destek değil ameliyatın kendisi için bir yol haritasıdır. Cerrah, ameliyat sırasında kestiği ve hareket ettirdiği çene kemiklerini, önceden hazırlanmış bu atele tam oturacak şekilde konumlandırır ve sabitler. Atel, dişlerin ideal kapanışını sağlayarak cerrahi planın gerçeğe dönüştürülmesini garanti eder.
- Çene Eklemi Rahatsızlıkları (TMD): Çene eklemindeki ağrı, ses ve çiğneme zorluğu gibi sorunların tedavisinde ağız içi splintler (genellikle gece plağı olarak bilinir) sıkça kullanılır. Bu splintler, diş sıkma (bruksizm) gibi istemsiz kas aktivitelerini azaltarak çene eklemi ve çiğneme kasları üzerindeki aşırı yükü hafifletir. Bu sayede hem dişleri aşınmaktan korur hem de eklemin dinlenerek rahatlamasını sağlar.
- Tıkayıcı Uyku Apnesi (OSA): Horlama ve uykuda nefes durması şikayeti olan hastalarda, Mandibular İlerletme Splinti (horlama protezi olarak da bilinir) etkili bir tedavi seçeneğidir. Bu cihaz, alt ve üst dişlere oturan ve alt çeneyi uyku sırasında kontrollü bir şekilde birkaç milimetre öne doğru iten özel bir mekanizmaya sahip bir ateldir. Alt çeneyi öne çekerek, dil kökünün ve yumuşak damağın da öne gelmesini sağlar. Bu hareket, boğazdaki hava yolunu genişleterek uyku sırasında çökmesini engeller ve böylece hem horlamayı hem de nefes durmalarını ortadan kaldırır.
Burun Ateli Olan Bir Hasta Nelere Dikkat Etmelidir?
Ameliyat sonrası dönem, en az ameliyatın kendisi kadar önemlidir ve bu süreçteki en büyük rol hastaya düşer. Aşağıdaki kurallara uymak, iyileşme sürecini hızlandırır, komplikasyon riskini azaltır ve en iyi sonucun alınmasını sağlar.
Pozisyon ve Aktivite Kuralları
- İlk hafta başınız mutlaka 30-45 derece yüksekte olacak şekilde (2-3 yastıkla) uyuyun.
- Kesinlikle öne eğilmeyin, ıkınmayın, ağır (3-4 kg’dan fazla) bir şey kaldırmayın.
- Hapşırırken basıncı azaltmak için ağzınızı mutlaka açık tutun.
- Doktorunuz izin verene kadar (genellikle 2-3 hafta) burnunuzu sümkürmeyin.
Hijyen ve Bakım
- Dışarıdaki ateli ve bantları kesinlikle ıslatmamaya çalışın.
- Burun deliklerini ve varsa dikiş hatlarını, günde 3-4 kez, doktorunuzun önerdiği şekilde (genellikle hidrojen peroksitli pamuklu çubuk ve ardından antibiyotikli merhem ile) nazikçe temizleyin.
- Doktorunuzun önerdiği tuzlu su (salin) spreylerini düzenli olarak kullanarak burnunuzun içini nemli tutun ve kabukları yumuşatın.
Acil Olarak Doktorunuzu Aramanız Gereken Durumlar
- 38.5°C’yi aşan ateş
- İlaçla kontrol altına alınamayan şiddetli ve zonklayıcı ağrı
- Durdurulamayan, parlak kırmızı renkte taze kanama
- Burundan gelen kötü kokulu, sarı-yeşil renkli akıntı
- Atelin yerinden oynaması veya düşmesi
Prof. Dr. Murat Songu was born in İzmir in 1976. After graduating from İzmir Atatürk High School, he entered Ege University Faculty of Medicine in 1994. He completed his specialization training in Otorhinolaryngology at Celal Bayar University. On September 5, 2014, he became eligible for the title of “Associate Professor of Otorhinolaryngology” after passing the oral exam held at Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Hospital. Having won the Turkish Society of Otorhinolaryngology and Head and Neck Surgery Scholarship, he worked in the Robotic Surgery Unit at UPMC (University of Pittsburgh Medical Center) in Pittsburgh, USA, between February 2016 and May 2016. On April 2, 2021, he was promoted to “Professor of Otorhinolaryngology.”
